یک پدر بی‌فکر بر روی یک پل با گرفتن دست فرزندش مشغول تاب دادن او شد. این حرکت بازتاب گسترده ای در فضای مجازی به همراه داشته است.
متأسفانه در دنیای امروز شاهد پدیده نگران کننده‌ای هستیم که برخی والدین برای جذب فالوور و افزایش محبوبیت در شبکه‌های اجتماعی، از کودکان خود به عنوان ابزاری برای تولید محتوا استفاده می‌کنند. این اقدامات گاهی تا حدی خطرناک پیش می‌روند که سلامتی و امنیت کودک را به خطر می‌اندازند.
نمونه‌های نگران‌کننده:
· قرار دادن کودکان در موقعیت‌های خطرناک برای تولید محتوای جذاب
· اشتراک‌گذاری اطلاعات خصوصی و موقعیت مکانی کودکان
· استفاده از کودکان در چالش‌های خطرناک اینترنتی
· نقض حریم خصوصی کودک برای کسب لایک و کامنت
پیامدهای این اقدامات:
· به خطر افتادن امنیت فیزیکی و روانی کودک
· ایجاد اضطراب و فشار روانی بر کودک
· نقض حقوق کودک و حریم شخصی او
· قرار گرفتن کودک در معرض سوءاستفاده‌های احتمالی
والدین مسئول حفظ امنیت و حریم خصوصی کودکان هستند و نباید برای کسب محبوبیت مجازی، سلامت و آینده فرزندان خود را به خطر بیندازند. به یاد داشته باشیم که کودکان انسان‌های مستقلی هستند که حق دارند در محیطی امن رشد کنند، نه ابزاری برای افزایش آمار فالوورها.
حقوق قانونی کودک
حقوق قانونی کودک در برابر والدینی که برای جذب فالوور از او سوءاستفاده می‌کنند، بر پایه قانون حمایت از اطفال و نوجوانان، قانون مدنی و حتی قانون مجازات اسلامی استوار است. این حقوق را می‌توان به چند دسته کلی تقسیم کرد:
۱. حق بر سلامت و امنیت (ماده ۲ قانون حمایت از اطفال و نوجوانان)
· متن قانون: هر نوع بهره‌کشی، به خطر انداختن سلامت جسمی یا روانی و وارد آوردن صدمات جسمی یا روانی به کودک، ممنوع است.
· توضیح: قرار دادن کودک در موقعیت‌های خطرناک (مثلاً برای فیلم گرفتن یک چالش خطرناک) یا تحت فشار روانی قرار دادن او برای بازی کردن در نقش‌های مختلف، به وضوح نقض این ماده قانونی است. اگر این اقدامات منجر به آسیب جسمی (مثلاً سقوط، سوختگی) یا روانی (اضطراب، افسردگی) شود، مسئولیت قانونی شدیدتری برای والدین ایجاد می‌کند.
۲. حق بر حریم خصوصی و تصویر (ماده ۸ قانون حمایت از اطفال و نوجوانان)
· متن قانون: “انتشار هرگونه تصویر و فیلم از اطفال و نوجوانان که موجب هتک حرمت یا حیثیت شود یا سوءاستفاده از آنها را به دنبال داشته باشد، ممنوع است.”
· توضیح: این ماده کلیدی است. به اشتراک گذاشتن تصاویر و فیلم‌های خصوصی، خجالت‌آور یا شخصی کودک (مثلاً لحظات بیماری، گریه، آموزش توالت، یا موقعیت‌های نامناسب) حتی اگر والدین فکر کنند “بامزه” است، می‌تواند مصداق هتک حرمت باشد. از نظر قانونی، کودک موجودی مستقل است و حریم خصوصی دارد که والدین امانتداری آن هستند، نه مالک آن.
۳. حق بر هویت و کرامت انسانی (ماده ۷ قانون حمایت از اطفال و نوجوانان)
· متن قانون: “هرگونه خرید، فروش، بهره‌کشی و به کارگیری اطفال و نوجوانان به منظور ارتکاب اعمال خلاف… ممنوع است.”
· توضیح: اگر استفاده از کودک برای جذب فالوور و درآمدزایی به حدی برسد که شکل بهره‌کشی اقتصادی به خود بگیرد (مثلاً تبدیل صفحه کودک به یک بیزینس و وادار کردن او به کار کردن در مقابل دوربین)، این ماده قانونی نقض شده است. کودک نباید به یک ابزار کار تبدیل شود.
۴. حق بر تربیت و رشد سالم (ماده ۶ قانون حمایت از اطفال و نوجوانان – مصوب ۱۳۹۹)
· متن قانون: “کلیه اطفال و نوجوانان از حق برخورداری از مراقبت، تربیت و رشد سالم… برخوردارند.”
· توضیح: محیط پراسترس تولید محتوا، که در آن کودک همیشه تحت نظر و باید “بازی کند” یا “عملکردی” داشته باشد، با حق طبیعی او برای رشد و تربیت سالم در تضاد است.
چه نهادهایی از این حقوق حمایت می‌کنند؟
۱. سازمان بهزیستی کشور: این سازمان طبق قانون، وظیفه دارد با موارد کودک‌آزاری (که شامل کودک‌آزاری دیجیتالی نیز می‌شود) برخورد کند. می‌توان موارد مشاهده شده را به صورت ناشناس به این سازمان گزارش داد.
۲.دادستان عمومی و دادگاه اطفال: قاضی می‌تواند تدابیر حمایتی مانند: * اخطار به والدین و الزام آنان به توقف رفتار * تحویل موقت کودک به بستگان قابل اعتماد یا مراکز بهزیستی * محرومیت از حق ولایت در موارد بسیار حاد (مثلاً اگر اقدامات والدین منجر به آسیب جدی به کودک شده باشد)
۳.پلیس فتا (پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات): می‌توانند در مواردی که محتوا حاوی سوءاستفاده آشکار، انتشار تصاویر خصوصی یا قرار دادن کودک در معرض خطر است، ورود کنند و پرونده را برای رسیدگی قضایی آماده کنند.
نتیجه‌گیری حقوقی:
از نظر قانونی، ولایت والدین یک امانت است، نه مالکیت. والدین موظفند از این امانت به بهترین شکل ممکن برای حفظ منافع عالیه کودک محافظت کنند. هرگونه استفاده‌ای که مغایر با مصلحت کودک باشد—حتی اگر به قصد شوخی یا کسب محبوبیت باشد—می‌تواند از نظر قانونی قابل پیگرد باشد.
اگر شهروندی شاهد چنین سوءاستفاده‌ای از کودکی بود، می‌تواند آن را از طریق مراجع ذی‌صلاح مانند اورژانس اجتماعی (۱۲۳) یا پلیس فتا گزارش دهد. قانون از مداخله برای حمایت از کودکانی که صدایی ندارند، حمایت می‌کند.