تکالیف طولانی و سنتی مدتها بخش معمول زندگی دانشآموزان ابتدایی بوده است، اما کودکان امروز در دنیایی متفاوت رشد میکنند؛ دنیایی که یادگیری فعال و مهارتمحور در آن نقش محوری دارد و آموزش و پرورش معتقد است با ورود تکالیف خلاق و عملی، کیفیت یادگیری تقویت میشود.
به گزارش ایرنا، سالهاست «مشق شب» به یکی از مشترکات نسلهای مختلف دانشآموزان ایرانی تبدیل شده است؛ تکالیفی که اغلب با رونویسیهای طولانی، تمرینهای تکراری و گاه فرساینده همراه بوده و شبهای بسیاری را با خستگی و بیحوصلگی کودکان به پایان رسانده است.
خاطره خواب بردن روی دفتر مشق یا بهانهتراشی برای فرار از نوشتن تکالیف، تجربهای آشنا برای بسیاری از دانشآموزان دیروز و امروز است.
اما دنیای کودکان تغییر کرده است. نسل امروز در فضایی متفاوت از گذشته رشد میکند؛ فضایی که نیازمند آموزش خلاق، مهارتمحور و متناسب با ویژگیهای رشدی کودکان است. در چنین شرایطی، بازنگری در شیوه تکلیفدهی به دانشآموزان، بهویژه در دوره ابتدایی، به ضرورتی انکارناپذیر تبدیل شده است.
بر همین اساس، آموزش و پرورش رویکرد جدیدی را در دستور کار قرار داده که بر کاهش تکالیف سنتی نوشتاری و جایگزینی آنها با تکالیف مهارتمحور، عملکردی و هدفمند تاکید دارد؛ تکالیفی که نهتنها یادگیری را تثبیت میکند، بلکه نگرش مثبت کودک به مدرسه و فرآیند آموزش را نیز تقویت میکند.
خبرنگار ایرنا در گفتوگویی تفصیلی با «بنیامین یزدانی»، معاون آموزش ابتدایی ادارهکل آموزش و پرورش خراسانشمالی به بررسی چارچوبها، اهداف و الزامات تکلیفدهی در دوره ابتدایی پرداخته است.
ایرنا: آیا چارچوب و اصول مشخصی برای تعیین تکالیف دانشآموزان وجود دارد؟
یزدانی: بله، تکلیفدهی در دوره ابتدایی دارای چارچوب و اصول مشخصی است. حجم و نوع تکالیف باید متناسب با گروه سنی، توان جسمی و ذهنی و شرایط رشدی دانشآموزان باشد.
اصل مهم در این حوزه، رعایت تفاوتهای فردی است؛ چراکه همه دانشآموزان از نظر سرعت یادگیری، تمرکز و توان نوشتاری یکسان نیستند.
تکالیف باید کمحجم، هدفمند و معنادار باشند. تکالیف سنگین، تکراری و خستهکننده که منجر به حذف بازی، استراحت و خواب کافی کودک میشود، مورد تایید نیست و در سنین پایینتر، به دلیل کوتاه بودن بازه تمرکز و رشد ناکافی عضلات ظریف دست، لازم است از تکالیف طولانی نوشتاری پرهیز شود و به سمت فعالیتهای متنوع، جذاب و کوتاهمدت حرکت کنیم.
البته در برخی پایهها، بهویژه پایه اول ابتدایی، ارایه سرمشقهای محدود و هدفمند برای تسلط دانشآموز بر نوشتن اجتنابناپذیر است، اما این کار هم باید با دقت و در حد نیاز انجام شود.
ایرنا: اهداف اصلی تکلیف دانشآموزان چیست و رویکرد آموزش و پرورش در این زمینه چگونه است؟
یزدانی: هدف اصلی تکلیف، تقویت یادگیری، تثبیت مفاهیم درسی و ایجاد نگرش مثبت نسبت به مدرسه است؛ نه افزایش حجم تمرین یا پر کردن وقت کودک. رویکرد رسمی آموزش و پرورش در دوره ابتدایی، حرکت به سمت تکالیف خلاق، متنوع، مهارتمحور و انگیزشی است.
چارچوب تکلیف نباید صرفا بر رونویسی و حافظهمحوری استوار باشد. ما بهدنبال آن هستیم که تکالیف از حالت سنتی خارج شده و به سمت تقویت مهارتهای تفکر، مشاهده، تحلیل و حل مسئله سوق پیدا کند.
تکلیف باید بهگونهای طراحی شود که دانشآموز بتواند آن را بهصورت مستقل انجام دهد. در پایههای پایینتر، بهویژه پایه اول، تاکید بر فعالیتهای غیرنوشتاری، مشاهدهای و مهارتی است و مشق نوشتاری باید محدود، هدفمند و متناسب با توان کودک باشد.
ایرنا: آیا تکالیف دانشآموزان دستهبندی مشخصی دارد یا بر اساس نیاز دانشآموز ارائه میشود؟
یزدانی: بهطور کلی تکالیف به سه دسته تقسیم میشوند که هر کدام میتواند متناسب با شرایط دانشآموزان مورد استفاده قرار گیرد:
الف) تکالیف سنتی: این دسته شامل تمرینهای نوشتاری محدود و هدفمند است که برای تثبیت مهارتهایی مانند نوشتن، املا و ریاضی پایه کاربرد دارد، اما نباید افراطی و تکراری باشد.
ب) تکالیف مهارتی: این نوع تکالیف بر تقویت مهارتهای پایه و فرآیندمحور مانند خواندن، مشاهده، تحلیل، مقایسه و طبقهبندی تمرکز دارد و نقش مهمی در پرورش تفکر دانشآموزان ایفا میکند.
ج) تکالیف عملکردی: در این نوع تکالیف، دانشآموز آموختههای خود را در موقعیتهای واقعی زندگی به کار میگیرد؛ تکالیفی که یادگیری را معنادار و کاربردی میکند.
ایرنا: نقش خانوادهها در انجام تکالیف دانشآموزان چگونه تعریف میشود؟
یزدانی: در دوره ابتدایی، نقش خانواده باید حمایتی، غیرمستقیم و متعادل باشد. خانوادهها تسهیلگر فرآیند یادگیری هستند، نه جایگزین دانشآموز یا معلم. با افزایش سن، نقش خودنظارتی دانشآموز در انجام تکالیف پررنگتر میشود.
مشارکت خانوادهها شامل ایجاد محیط مناسب برای انجام تکلیف، تشویق و انگیزهبخشی، پیگیری منظم و ملایم، تقویت مسوولیتپذیری دانشآموز و ارتباط سازنده با معلم است.
دخالت مستقیم خانواده در انجام تکالیف، آموزش دادن بهجای معلم یا صرف زمان طولانی برای انجام تکلیف توسط والدین، توصیه نمیشود و با اهداف تربیتی دوره ابتدایی همخوانی ندارد.
ایرنا: چه راهکارها و پیشنهادهایی برای بهبود روند تکلیفدهی در مدارس دارید؟
یزدانی: نخست، رعایت زمان و توان دانشآموز بسیار مهم است؛ رونویسی یک درس کامل یا حل چندین صفحه تمرین ریاضی توصیه نمیشود.
دوم، طراحی تکالیف تلفیقی و عملی اثربخشی بیشتری دارد. برای مثال در پایه پنجم میتوان از دانشآموز خواست با کمک مادر چای دم کند و تغییر رنگ آن را توضیح دهد یا در پایه سوم، مساحت میز خانه را محاسبه کند و میزان رومیزی مورد نیاز را برآورد کند.
سوم، توجه به موقعیت کلاس و تفاوتهای فردی دانشآموزان ضروری است؛ حجم تکلیف باید متناسب با شرایط واقعی کلاس باشد و درگیری کمتر اما مؤثرتر در اولویت قرار گیرد.
چهارم، ارایه نمونه تکالیف مهارتی و تلفیقی در کلاس، استقلال دانشآموز در خانه را افزایش داده و کیفیت یادگیری را ارتقا میدهد.
پنجم، توجه ویژه به تکالیف عملکردی که دانشآموز آموختههای خود را در موقعیتهای واقعی یا شبیهسازیشده به کار میگیرد، از اهمیت بالایی برخوردار است.
خراسانشمالی دارای ۱۹۳ هزار دانشآموز در بیش از ۲ هزار آموزشگاه است که آموزش آنها برعهده ۱۴ هزار و ۵۰۰ معلم میباشد.
